Poemat o „ziemi naszej” Karola Brzozowskiego

This paper endeavours to renew the scientific description of Karol Brzozowski’s poem entitled Noc strzelców w Anatolii (The Night of Shooters in Anatolia) (1856), which was unjustly forgotten by literary critics, editors, and literary canons. The poem was inspired by the literary masterpieces of Polish romanticism, such as Adam Mickiewicz’s Pan Tadeusz (Mr. Tadeusz)(1834) and Wincenty Pol’s Pieśń o ziemi naszej (A Song of Our Land) (1843). This article reveals the aesthetic, poetic, and narrative qualities of the poem, the elements that constitute its beauty and novelty, particularly with regard to a poetic tale and description where it is possible to discern the elements of romantic improvisation, visual and linguistic disharmonies of expressionist character. The Brzozowski’s poem presents a symbolic expanse of the homeland, which consists of the full lushness of the flora, fauna, natural phenomena, the images of home, fields and forests as well as the landscapes of historical regions of Poland around Warsaw and the borderlands of Southwest Lithuania. This expanse is filled with inner landscapes of an archetype character, remembered and recorded through the senses and emotions in the subconscious of the author and the characters of the poem. These artistic and ideological features are seen as a presage of the future neo-romanticism.Artykuł podejmuje próbę odnowienia naukowego opisu poematu Karola Brzozowskiego „Noc strzelców w Anatolii” (1856), niesłusznie zapomnianego przez krytykę literacką, edytorów i kanony lektur. Utwór był inspirowany wybitnymi dziełami polskiego romantyzmu, jak „Pan Tadeusz” (1834) Adama Mickiewicza i „Pieśń o ziemi naszej” (1843) Wincentego Pola. Artykuł odsłania cechy estetyki, poetyki i narracji utworu, świadczące o jego pięknie i nowatorstwie, zwłaszcza w zakresie gawędy i opisu poetyckiego, gdzie można zauważyć elementy romantycznej improwizacji i solilokwium oraz techniki malarskie, jak koloryzm i impresjonizm, także plastyczne i językowe dysharmonie o charakterze ekspresjonistycznym. Poemat Brzozowskiego przedstawia symboliczną przestrzeń ojczystego kraju, na którą składa się całe bogactwo flory, fauny, zjawisk przyrodniczych, obrazów przydomowych, polnych i leśnych, widoków historycznych regionów Polski około Warszawy oraz Litwy południowo-zachodniej. Przestrzeń ta stanowi pejzaże wewnętrzne o charakterze archetypów, zapamiętane i utrwalone sensualnie oraz emocjonalnie przez narratora i bohaterów poematu. Można widzieć w tych cechach artystycznych oraz ideowych zapowiedź późniejszego neoromantyzmu